Astrometeorologiya

Astrometeorologiya (yunoncha: ρστρον — yulduz; yunoncha: μετέωρος, metéōros — atmosfera degan maʼnoni beradi) — ob—havoni bashorat qilishning astrologik usullari majmui hisoblanadi.

Astrolabiya

Zamonaviy ilmiy hamjamiyat ob-havoni bashorat qilishning astrometeorologik usullarini ilmiy asosga ega emas deb butunlay rad etadi va astrometeorologiyani fol ochish turiga kiritadi. Shu bilan bir qatorda, olimlar astrometeorologiya, zamonaviy meteorologiyaning rivojlanish tarixida katta rol oʻynaganligini tan oladi.

Astrometeorologiya tarixi

Astrometeorologiya astrologik bashorat qilishning eng qadimgi yoʻnalishi boʻlib, turli arxeologik manbalarga koʻra, natal astrologiya anʼanasi shakllanishidan ancha oldin mundan astrologiyasi bilan bir qatorda paydo boʻlgan. Bu kabi manbalarga misol sifatida Amizadugadan (miloddan avvalgi 1500-yil) Bobil Venera jadvallarini keltirish mumkin, ular yigirma bir yil davomida quyosh chiqishi hamda botishini tavsiflagan va sayyoramizning kuzatilgan xatti-harakatlarining taxminiy qiymatlarini bergan:

"Agar Shabatu oyining oʻn beshinchi kunida Venera gʻarbda chiqmasa, uch kun osmonda koʻrinmasa va oyning oʻn sakkizinchi kunida Venera Sharqda paydo boʻlsa, shohlar falokatga duch kelishadi: Adad [ob—havo xudosi] yomgʻir keltiradi; Ea [Daryo xudosi] — yer osti suvlari keltiradi."

Klavdiy Ptolemey

Ushbu matn, shuningdek, erta astrologiyaning oʻziga xos xususiyatini aks ettirgan. Bugungi kungacha saqlanib qolgan dastlabki munajjimlar bashoratlariga koʻra, hech qanday intellektual tizim mavjudligini aniq aniqlash mumkin emas. Qadimgi dunyo vaziyati astronomik hodisalarning bashoratli qiymatlarini empirik tarzda oʻz ichiga olgan, u hech qanday intellektual dalillarni talab qilmaydigan bayonotlarga oʻxshaydi.

Vaziyat Bobil-Ossuriya taʼlimotining yunon yerlariga oʻtishi bilan oʻzgargdi. Ptolemeyning II asrga oid „Tetrabiblos“ asarida qadimgi tabiiy falsafaga asoslangan klassik astrologiya tamoyillari bayon etilgan. Sayyoralar, yulduzlar va zodiak belgilarining taʼsiri namlik, quruqlik, sovuqlik va issiqlik kabi belgilarga koʻra tasniflangan. Bu esa Astrometeorologiyani ob-havoga taʼsir sifatini tasvirlash imkoniyatini anglatgan.

Bryusov taqvimi sahifasi

Ptolemey tomonidan taqdim etilgan astrologik omillarga asoslangan ob-havoni bashorat qilish usullari ular qaysi vaqt oraligʻida qoʻllanilishiga bogʻliq: mavsum, oy yoki undan qisqa vaqt ichida ob-havoni bashorat qilish. Natijada, chorak yil va oy uchun ob-havoni bashorat qilish oy fazalari oʻzgarganda astrologik taʼsirlarni oʻrganishga asoslangan. Ob-havoning kunlik oʻzgarishi asosan quyosh chiqishi va botishida yorqin yulduzlarning paydo boʻlishi bilan bogʻliq boʻlgan.

Astrologiyaning Islom davri asarlari orasida „De rebus eclipsium“ — Mashallahning asarlari qayd etilgan.

Sayyoralarning ob-havoga taʼsirini sinab koʻrish va astrologiyani yangi paydo boʻlgan tabiiy-ilmiy yondashuv tamoyillariga muvofiq isloh qilish boʻyicha eng kuchli urinish oʻz davrining meteorologik astrologiyasi boʻyicha mutaxassis Jon Goudga (1616-1689) tegishli. Oʻzining oʻttiz yillik ob-havo kuzatuvlariga asoslangan asarida munajjim sayyoralar pozitsiyasining ushbu maʼlumotlar bilan bogʻliqligini isbotlashga harakat qilgan. Jon Goud oʻz tadqiqotlarida statistik maʼlumotlardan foydalangan birinchi munajjimlardan biri boʻlgan.

Yangi davr chegarasi mualliflaridan „Zamonaviy astrologiya“ jurnalida Alan Leo bilan faol hamkorlik qilgan ingliz H. S. Grinnini eslab oʻtish kerak. Astrometeorologiya orqali ob—havoni bashorat qilishda munajjim nafaqat klassik usullarni emas, balki sayyoralarning jihatlarini oʻrganishga asoslangan oʻz uslubidan ham foydalangan. Xuddi shu davrga yangi oy, toʻlin oy va chorak oyga munajjimlar bashorati asosida ob-havoni astrologik bashorat qilish texnikasini ishlab chiqilgan va amerikalik munajjim Alfie Lyavuaning asarlarida keltirilgan.

Rossiyada astrometeorologiya ham qoʻllangan. 18-asrda nashr etilgan Bryusov taqvimining „prognostik“ boʻlimida ob-havo, ekinlar, urushlar va kasalliklar haqida koʻplab astrologik bashoratlar mavjud edi.

Peterburg fanlar akademiyasi, astrologik bashoratlardan xoli taqvimlarini nashr etishni boshlaganida, oʻquvchilar munajjimlardan olib qoʻyilgan pozitsiyalarini qaytarishni talab qilishgan. Bu kabi bashoratlarga qiziqish juda katta boʻlgan. Akademiklar bu talabga rozi boʻlishgan, biroq bunday bashoratlarni astrologiya usullarini ob-havoni bashorat qilish imkoniyatini inkor etuvchi sharhlar bilan birga olib borishgan.

Astrometeorologiyaning ilmiy tanqidi

Zamonaviy ilm-fan astrometeorologiya yordamida ob-havoni bashorat qilish imkoniyatini butunlay rad etadi va astrologik tushunchalarni zamonaviy meteorologiya usullari bilan taqqoslaydi.

Ushbu pozitsiyaning eng keng tarqalgan asosi sayyoralar va yulduzlarning yerdagi hodisalarga, shu jumladan ob-havoga taʼsiri samoviy jismlarning tortishish taʼsiri bilan bogʻliq degan tez-tez uchraydigan taxminini tanqid qilishga bogʻliq.

Oʻlchovlar natijasida sunʼiy yoʻldoshning sayyoraga yaqinligi tufayli oyning tortishish kuchi yer atmosferasiga sezilarli taʼsiriga ega ekanligi aniqlangan. Ushbu tortishish atmosferada okean toʻlqinlariga oʻxshash hodisalarni keltirib chiqaradi, ularning amplitudasi taxminan 0,02 mm HG boʻlgan havo bosimining oʻzgarishi bilan ifodalanadi. Biroq, ob-havo oʻzgarganda, atmosfera bosimining oʻzgarishi koʻpincha ancha katta boʻladi: amplituda bir necha oʻn mm HG dan oshadi. Uning fonida esa, oyning tortishish taʼsiri sezilmaydi.

Sayyoralar yer jarayonlariga, Quyosh va uning faoliyatiga bilvosita taʼsir qiladi degan taxmin ham notoʻgʻri tushuncha deb hisoblangan. Biroq, Pandemiya epidemiyasi, hasharotlar migratsiyasi, hayvonlar hamda qushlarning koʻpayish intensivligi kabi yerdagi jarayonlarning oʻzaro bogʻliqligi, quyosh faolligining ob-havoga taʼsiri aniqlangan. Sovet biofizigi A. L. Chizhevskiy „Quyoshning davriy faoliyati butunlay mustaqil jarayon emas“ deb taʼkidlagan.

Shuningdek, astrologiya nuqtai nazaridan muhim voqealar hech qanday ob-havo falok atlari, jiddiy ob-havo anomaliyalari sezilarli astrologik konstellatsiyalar bilan birga kelmasligi qayd etilgan. 1972-yilgi yozgi qurgʻoqchilik va 1978-1979 yillarda Rossiyaning Yevropa qismida uzoq muddatli sovuqlarni astrologik oʻzgarishlarga taʼsiri yoʻq deb taʼkidlagan.