Foydalanuvchi:Janob Mirzaolim/qumloq

Bandar Sirof

Bushehr بوشهر
Shahar
28°55′35″N 50°51′05″E
Mamlakat	Eron
uston	Bushehr
shahriston	Bushehr
baxsh	Markaziy tuman
Hukumat
• Hokim	Husayn Haydariy
Markazi balandligi	18 m
Rasmiy til(lar)i	fors tili
Aholisi  (2016)	223 504
Vaqt mintaqasi	UTC+3:30
Telefon kodi	+98
Bushehr

Bandar Sirof (forscha: بندر سیراف)[a] Eronning Bushahr ustoni Kangon shahristoni Sirof tumanidagi shahar[5]. Tohiriy qishlog'i sifatida u dehiston markazi Parak qishlog'iga ko'chirulgunga qadar Tohiriy dehistoni[6] markazi vazifasini bajargan[5].

2006-yilgi aholini milliy roʻyxatga olish vaqtida Kangon shahristonining Markaziy tumani tarkibidagi shahar aholisi 722 xonadonda yashovchi 3 500 kishini tashkil qilgan. 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishda 1 309 ta xonadondan iborat 7 137 kishi bor edi. 2016-yilgi aholini roʻyxatga olish vaqtida 1 949 ta xonadonga boʻlingan 6 992 kishi istiqomat qilgan.

Sirof tumani tashkil etilishida tumandan Bandar Sirof va Tohiriy dehistoni ajratilgan.[5]

Afsonaga ko'ra, Sirof qadimgi Sosoniylar porti bo'lib, miloddan avvalgi 970-yillarda vayron bo'lgan[9], u Fors ko'rfazining shimoliy qirg'og'ida, hozirgi Eronning Bushahr ustoni hududida joylashgan edi. Uning xarobalari Bushehrdan 220 km sharqda, Kangon shahridan 30 km sharqda va Bandar Abbosdan 380 km gʻarbda joylashgan.[10] Sirof uchta portni nazorat qilgan: Bandari Tohiriy, Bandari Kangon va Bandari Dayyir[11]. Fors ko'rfazi Arabiston yarim oroli va Hindiston o'rtasida Arab dengizi orqali yuk tashish yo'li sifatida foydalanilgan. Dau kabi kichik qayiqlar ham qirg'oqqa yaqin bo'lib, quruqlikni ko'zda tutib uzoq yo'l bosib o'tishlari mumkin bo'lgan[12]

Port 2008-yilgacha, Eron hukumati shaharning rasmiy nomini Bandar Sirofga oʻzgartirgunga qadar Tohiriy nomi bilan mashhur edi^{[manba kerak]}.

Geografiyasi

Sirof oʻrni 4 km sharqdan gʻarbga choʻzilgan sayoz koʻrfaz yonida joylashgan.[10] Faqatgina 500 m ichkarida qirg'oqqa parallel bo'lgan qumtosh tizmasi joylashgan.[10] Sirofning oʻzi sohil va togʻ tizmasi oʻrtasidagi yashashga yaroqli tor chiziqda joylashgan.[10] Forsning bu qismida shunga o'xshash ko'plab uzun tizmalar qirg'oqqa parallel bo'lib, dengizdan 20 km masofada 1500 m balandlikka ko'tariladi.[10] Togʻ tizmalaridan oʻtishlar vaqti-vaqti bilan yopiladi, bu esa ichki makon bilan aloqani qiyinlashtiradi.[10]

Tor qirgʻoq boʻyidagi tekislik togʻ tizmasidan chiqadigan shoxcha bilan ikkiga boʻlingan.[10] Zamonaviy Tohiriy aholi punktining o'zagi shu tog'ning sharqiy tomonida, tarixiy Sirof xarobalari esa g'arbda dengiz qirg'og'i bo'ylab 2 km ga cho'zilgan.[10] Shoxchaning o'zida mahalliy shayxning mustahkam qarorgohi joylashgan edi[10]. Gʻarbda eski Sirofning gʻarbiy chegarasini belgilab beruvchi Kunarak nomli quruq vodiy toʻshagi joylashgan.[10] Bugungi kunda Kunarak vodiysi Tohiriyni Jom tekisligi bilan yanada ichki bogʻlovchi asosiy yoʻl oʻtgan joydir va Sirof choʻqqisiga chiqqan tarixiy davrlarda ham xuddi shunday boʻlgani taxmin qilinadi[10] Kunarak vodiysining gʻarbida Bogʻi Shayx tekisligi joylashgan.[10] Sohilboʻyi tekisligi gʻarbga qarab sekin-asta kengayib boradi, Bogʻi-Shayx tekisligi 1 km uzunlikda[10].

Tarixi

Port qadimda Sirof nomi bilan mashhur bo‘lgan. Ipak yo'li davrida Osiyoga savdoning katta qismi Sirof orqali amalga oshirilgan. Yahudiylarning og'zaki tarixida aytilishicha[13], o'sha paytda Sirofning barcha aholisi yahudiy savdogarlari bo'lgan. Arablar Forsga bostirib kirganlarida, ular yahudiylarni musulmon bo'lishga majbur qildilar. Qolaversa, ular bu nomni arabchada toza degan ma'noni anglatuvchi Tohiriy deb o'zgartirdilar. Arablar yahudiylarni diniy nopok (نجس) deb bilishgan va islomni qabul qilish ularni marosimlarni pok qilgan (Tohir طاهر) deb o'ylab, port nomini Tohiriy deb o'zgartirganlar.[13]

Katta zilzilalar va sunamilarning bir necha epizodlari port shahrining katta qismini vayron qilgan va cho'ktirib yuborgan, bu yerda uning qadimiy qirg'oqlari, bog'lari, ma'muriy tuzilmalari va hatto qayiq qoldiqlari bugungi kunda Fors ko'rfazining dengiz tubida dengiz arxeologiyasi orqali topilgan^{[manba kerak]}.

Sosoniylar davrida

Rasm., Sosoniylar davridagi dengiz yo'llari

Sirofning qadimgi savdodagi tarixiy ahamiyati endigina anglab yetilmoqda. U yerda amalga oshirilgan arxeologik qazishmalarda Sharqiy Afrikadan fil suyagi buyumlari, Hindistondan tosh bo'laklari va Afg'onistondan lapis topilgan. Sirof tarixi Parfiya davriga borib taqaladi[14].

Sirofning qadimiy xarobalarini birinchi bo‘lib qazish ishlarini olib borgan arxeologlardan biri David Whitehousening so‘zlariga ko‘ra, qadimgi davrlarda xalq iste’moli mollari va hashamatli buyumlar savdosining kengayishi tufayli Fors ko‘rfazi va Uzoq Sharq mamlakatlari o‘rtasida dengiz savdosi bu portda rivojlana boshlagan[15]. Rivoyatlarga ko‘ra, Sirof bilan Xitoy o‘rtasidagi birinchi aloqa hijriy 185-yilda sodir bo‘lgan[15]. Biroq, dengiz savdo yo'llari Qizil dengizga o'tishga harakat qilganda, Sirof biroz ahamiyatini yo'qotdi[15].

Sirofda olib borilgan qazishmalar natijasida sosoniylar portiga oid dalillar topildi, ehtimol u ichki G'or (hozirgi Feruzobod) shahriga xizmat qilgan.[16] Katta qal'a ham bo'lgan, u taxminan 360-yilda Shopur II tomonidan qurilgan[16].

Sosoniylarning zamonaviy Gujarot mintaqasidagi Kambay ko‘rfazi bilan dengiz savdosi haqida tarixiy dalillar mavjud [17], chunki Fors koʻrfazining shimoliy qirgʻoqlari bo‘yidagi joylarda, ayniqsa Sirofda 5-6-asrlarga oid asosan gujarotiylarga tegishli bo‘lgan hind qizil sayqallangan buyumlari bo‘laklari topilgan[18].

Islom davrida

Rasm. Sirof jome masjidi 9-asrda qurilishi boshlangan

9-asrda Osiyo bilan dengiz savdosi gullab-yashnagan sari Sirof qayta tiklandi va geometrik progressiyada kengaydi^{[manba kerak]}. Shahar jome masjidi “markaziy hovlisi baland minbarga oʻrnatilgan ulkan toʻgʻri burchakli inshoot” boʻlib, birgina kirish eshigi sharqiy tomondan (qiblaga qarama-qarshi) boʻlgan.[19] Masjid ikki bosqichda qurilgan.[19] Birinchisi 9-asrning birinchi yarmida, ikkinchisi esa 850-yillar atrofida boʻlgan.[19] Bundan tashqari, bir qancha kichikroq masjidlar ham bor edi, ularning barchasida mehroblar binoning tashqi tomoniga qaragan.[19] U yerda port muvaffaqiyati tufayli boylik orttirgan nihoyatda boy savdogarlarning hashamatli uylari xarobalari bor.[20]

Sirof haqida eng birinchi tilga olingan musulmon yozuvchisi Ibn al-Faqih boʻlib, u taxminan 850-yillarda Hindiston bilan sirafiy kemalari savdo qilgani haqida yozgan.[10] Taxminan oʻsha davrda Sulaymon savdogarning yozishicha, Yaqin Sharqning Xitoyga ketayotgan mollari dastlab Basradan Sirofga, soʻngra Ummonning Maskat va Hindistonning Kollam shaharlariga joʻnatilgan.[10] Taxminan 900-yillarda Abu Zayd Hasan - o'zi siroflik savdogar - Sirafiy kemalari Qizil dengizdagi Jidda va Sharqiy Afrikadagi Zanzibar bilan savdo qilganini yozgan.[10] Abu Zayd shuningdek, Fors ko‘rfazi va Xitoy o‘rtasidagi savdo aylanmasi 878-yildagi Guanchjou qirg‘inidan keyin ko‘plab xorijiy savdogarlarning o‘limiga sabab bo‘lganidan so‘ng qisqarganini, garchi u yozayotgan paytda Xitoy tangalari Sirofda hamon aylanayotganini yozgan.[10] Keyinchalik, al-Mas'udiy 916-926 yillar oralig'ida Madagaskarga tashrif buyurganida, u erda Ummon kemalari bilan bir qatorda sirafiy kemalari ham borligini ta'kidlagan.[10]

Sirof oʻzining gullagan davrida Fors koʻrfazining Eron tomonidagi eng yirik va eng boy port shahri edi[21]. Afrika, Hindiston va Xitoy bilan savdo markazi edi[21]. 10-asrdagi “Hudud al-olam” asarining anonim muallifi Sirofni “savdogarlar maskani va Forsning mulki” deb atagan.[16] Keyingi muallif Ibn al-Balxiy 908 yildan 932 yilgacha bo'lgan davrda Sirofda sotilgan tovarlarning yillik qiymati 2,53 million dinorni tashkil etganini yozgan.[10] Sirof haqidagi eng batafsil maʼlumot 950-yildan sal oldin al-Istaxriyda keltirilgan.[10] U uni Ardashir-Xvarra (janubiy-g'arbiy Fars) tumanidagi kattaligi jihatidan faqat Sherozdan keyin ikkinchi o'rinda turadigan shahar deb ta'riflagan.[10] U bu yerda sotiladigan tovarlarning ayrimlarini sanab o‘tgan: qora daraxt, fil suyagi, sandal daraxti va boshqa aromatik mahsulotlar, bambuk, ziravorlar, qog‘oz, aloe, kofur, amber va qimmatbaho toshlar[10]. Sirofning o'zida ishlab chiqarilgan mahsulotlar orasida zig'ir ro'mol va ro'mollar ham bor edi.[10] Sirof, shuningdek, marvaridlar uchun muhim bozor edi[10] - yaqin atrofdagi Ganava marvarid baliq ovlash sanoati bilan mashhur edi.[21] Siroflik savdogarlar va kema kapitanlari bu dengiz savdosidan katta boylik to‘plashdi[21] va ular Sharqiy Afrikadan olib kelingan choy daraxti va pishiq g‘ishtdan qurilgan “badavlat bezatilgan, ko‘p qavatli uylarda” yashar edilar.[16] Zamonaviy ma'lumotlarga ko'ra, savdogar bu uylardan biriga 30 000 dinor sarflashi mumkin edi.[10] 10-asrning “aniqcha puritan” muallifi al-Maqdisiy Sirofni buzuqlik uyasi deb hisoblagan va bu yerda zino, sudxo‘rlik va umumiy isrofgarchilik avj olganini yozgan.[21] 977 yilgi zilzila Sirofga jiddiy zarar etkazganda, al-Maqdisiy buni “Xudoning munosib jazosi” deb hisoblagan.[21]

Siraf savdogarlarning xalqaro mijozlariga, shu jumladan G'arbiy Chalukyalar sulolasi tomonidan boshqariladigan Janubiy Hindistonliklarga xizmat ko'rsatgan, ular biznes tashriflari paytida boy mahalliy savdogarlar tomonidan ziyofat qilganlar. Hind savdogarlarining Sirofdagi ahamiyatining ko'rsatkichi ular uchun ajratilgan taom tarelkalari tasvirlangan yozuvlardandir[22].

Biroq Sirofda ichimlik suvi (al-Maqdisiyning yozishicha, bitta kichik qanotdan tashqari)[16] va yaxshi dehqonchilik yerlari yetishmas edi, shuning uchun oziq-ovqat va suvni Jom tekisligidan olib kelishga toʻgʻri keldi[10].

In the 9th century, Siraf was revamped and expanded exponentially as the sea trade with Asia flourished.[citation needed] The city's congregational mosque, one of the earliest in Iran, was among the items studied by Whitehouse.[19] The mosque was "a huge rectangular structure with a central courtyard set on a raised podium", with a single entrance on the east side (opposite from the qibla).[19] The mosque was built in two phases.[19] The first was in the first half of the 9th century and the second was around 850.[19] There were also several smaller mosques, all with mihrabs projecting onto the outside of the building.[19] There are ruins of the luxurious houses of extremely rich traders who made their wealth through the port's success.[20]

The earliest Muslim writer to mention Siraf is Ibn al-Faqih, who wrote around 850 that Sirafi ships traded with India.[10] Around the same time, Sulayman the Merchant wrote that Middle Eastern goods bound for China were first shipped from Basra to Siraf, then on to Muscat in Oman and Kollam in India.[10] Around 900, Abu Zayd Hasan - himself a merchant from Siraf - wrote that Sirafi ships were engaged in commerce with both Jeddah on the Red Sea and Zanzibar in East Africa.[10] Abu Zayd also wrote that trade between the Persian Gulf and China had decreased after the Guangzhou massacre in 878 killed many foreign merchants, although Chinese coins were still circulating in Siraf at the time he was writing.[10] Later, when al-Mas'udi visited Madagascar between 916 and 926, he noted that Sirafi ships were present there, along with ships from Oman.[10]

During its heyday, Siraf was the largest and wealthiest port city on the Iranian side of the Persian Gulf.[21] It was a center of commerce with Africa, India, and China.[21] The anonymous author of the 10th-century Hudud al-'Alam called Siraf "the merchants' haunt and the emporium of Fars".[16] The later author Ibn al-Balkhi wrote of the period from 908 to 932, the annual value of goods traded in Siraf was 2.53 million dinars.[10] The most detailed account of Siraf comes from al-Istakhri, shortly before 950.[10] He described it as the second-largest city in the district of Ardashir-Khwarrah (southwestern Fars), behind only Shiraz - which it rivaled in size.[10] He listed some of the goods that were traded here: ebony, ivory, sandalwood and other aromatics, bamboo, spices, paper, aloe, camphor, ambergris, and precious stones.[10] Among the goods manufactured in Siraf itself were linen napkins and veils.[10] Siraf was also an important market for pearls[10] - nearby Ganaveh was renowned for its pearl fishing industry.[21] Merchants and ship captains from Siraf amassed huge fortunes off all this maritime trade,[21] and they lived in "richly decorated, multi-story houses" built from teak wood, imported from East Africa, and fired brick.[16] According to contemporary accounts, a merchant might spend 30,000 dinars on one of these houses.[10] The "rather puritanical" 10th-century author al-Maqdisi regarded Siraf as a nest of corruption and wrote that adultery, usury, and general extravagance were rampant here.[21] When an earthquake in 977 caused serious damage to Siraf, al-Maqdisi viewed it as "a fitting punishment from God".[21]

Siraf served an international clientele of merchants including those from South India ruled by the Western Chalukyas dynasty who were feasted by wealthy local merchants during business visits. An indicator of the Indian merchants' importance in Siraf comes from records describing dining plates reserved for them.[22]

However, Siraf lacked drinking water (apart from one small qanat, according to al-Maqdisi)[16] and good farmland, so food and water had to be imported from the Jam plain.[10]

According to al-Maqdisi, Siraf's decline began with the Buyid dynasty gaining power in Fars; many Sirafis relocated to Oman at this point according to him.[21] On the other hand, Ibn al-Balkhi says nothing about such a migration and instead attributes the town's decline to the period after the fall of the Buyids in 1055.[21] Pirates from the nearby Qays Island then took advantage of the resulting power vacuum to attack Sirafi ships with impunity.[21] Commercial traffic on the Persian Gulf started to bypass Siraf altogether and instead go straight to Basra.[16]

Siraf was not the only Gulf port to decline around this time.[21] Ganaveh, Tawwaz, Siniz, and Mahruban all declined at about the same time.[21] However, this decline "can only have been relative" - in the early 12th century, the wealthy ship-owner and merchant tycoon Abu'l-Qasim Ramisht (died 1140) is known to have operated a prosperous commercial enterprise based out of Siraf that did business as far as China.[16] By the 13th century, though, Yaqut al-Hamawi left a less than sanguine description of Siraf - he called it a small place (bulayd) inhabited by "wretched people", with its buildings in ruins.[16] By this point, the name Siraf had become distorted to Shīlāw.[10] This name is still used to refer to a small valley south of the site's main ridge (see above).[10]

Yaqut may have painted a rather bleak picture of Siraf, but its role as a commercial port was far from over.[16] It remained a regional trade center on a smaller scale until the 15th or 16th century.[21] It served as the port for the Khunj u Fal region, as a point of departure for Qatif and the Arabian Peninsula.[16] Ibn Battuta knew of "Shilaw" and may have visited in 1347 when he crossed the Persian Gulf from "Khunju Pal" over to the Arabian Peninsula.[16] Shilaw was also mentioned by 16th-century European travelers, such as António Tenreiro, who visited "Chilaão" in 1528, and Gasparo Balbi, who visited "Silaú" in 1590.[16] After that, however, sources only describe a very small and basic harbor at the modern village of Taheri.[16]

In 1812, James Morier wrote about the existence of ruins at Taheri.[10] Someone named Brucks then visited the site but thought it was Portuguese.[10] The British naval officer G.N. Kempthorne later visited the site in 1835 and was the first to identify the ruins with Siraf.[10] In 1933, Aurel Stein visited Siraf and left a description of a massive "sea wall", which extended for some 400 m along the beach and was reinforced with buttresses but has since disappeared.[10]

Many of the finds (over 16,000 in all) excavated at Siraf by Whitehouse and his archaeological team in the 1960s and 1970s are kept in the British Museum in London.[23]

Siraf has not yet been registered on the list of national heritage sites of Iran. This is needed so that it will be preserved and maintained in the future.[24]

Erkin Vohidov memorial muzeyi

Erkin Vohidov memorial muzeyi — Oʻzbekistonning Margʻilon shahrida joylashgan, shoir, davlat arbobi, Oʻzbekiston qahramoni Erkin Vohidov xotirasiga bagʻishlab ochilgan muzey. Fargʻona viloyat tarixi va madaniyati davlat muzeyi filiali hisoblanadi. 2019-yildan beri faoliyat yuritib kelmoqda. Shahar markazidagi „Ijodkorlar bogʻi“ hududida joylashgan.

Tarixi

2017-yil Fargʻona viloyatiga tashrif buyurgan Shavkat Mirziyoyev Margʻilon shahrida Ijodkorlar bogʻini ochish toʻgʻrisida taklif bildirgan edi. Bogʻ tematikasi markazida Erkin Vohidov turadi. Ijodkorlar bogʻida shoirning haykali, Erkin Vohidov memorial muzeyi joylashgan.

2018-yil iyulda Fargʻona viloyatiga tashrif buyurgan prezident muzey eksponatlari bilan tanishdi.

Margʻilon shahrida Erkin Vohidov memorial muzeyini tashkil etish boʻyicha Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarori 2019-yil 26-iyulda qabul qilingan.

Eksponatlar roʻyxati

Muzeyda Erkin Vohidovning bolalik, oʻsmirlik, talabalik yillarini aks ettiruvchi rasmlar, shoirning ijod namunalari, davlat va jamiyat hayotidagi amalga oshirgan ishlari, erishgan yutuq va mukofotlari namoyish etiladi.

Muzey devorida shoirning ijod namunalari yillar kesimida aks ettirilgan. Alohida stendda „Inson“ qasidasi va unga bagʻishlangan fotosuratlar namoyishga qoʻyilgan. Shuningdek, shoir ijodxonasi, kiyimlar, musiqa asboblari ham ekspozitsiyadan oʻrin olgan. Muzeyda shaxmat burchagi tashkil qilingan.

Yana qarang

• Erkin Vohidov
• Erkin Vohidov uy-muzeyi

Manbalar

[[Turkum:Oʻzbekistondagi muzeylar

---

Qarshi – Kerki yoʻnalishidagi Talimarjon sardobasi haqida baʼzi mulohazalar

Yuzyilliklar osha insoniyat oʻzi uchun suv inshootlarni qurib kelganligi tarixdan bizga malum. Bunga asosiy sabab ular doimo suvga boʻlgan ehtiyojdir. Jamiyki axeologik, arxetektura va boshqa madaniy meros obyektlarining suv yaqinlarida joylashganligi ham buni tasdiqlaydi. Bulardan tashqari shunday obyektlar borki, ichimlik suviga boʻlgan ehtiyojlarni qondirish uchun maxsus yaratilgan. Bu obidalarga sardobalar kiradi. Ular keng sahrolardan oʻtgan yoʻl yoqalarida va uzoq masofalar oraligʻida bunyod etilgan.

Sardoba soʻzi tarixiy hujjatlar va adabiyotlarda „yer osti salqinlik qozoni“ maʼnosida keltirilgan boʻlib, koʻpincha „grotto“, „muz uyi“, „yertoʻla“, „quduqxona“ maʼnosini ham anglatadi1. Boshqa bir manbada sardoba soʻzi „suv ustidagi tom“ tushunchasini beradi2. Odatda sardobalar karvonsaroylar va rabotlarga olib boradigan yoʻl boʻylarida qurilgan. Bir-biridan bir kunlik masofada (25 – 30 km) joylashgan bu sardobalar 20-yuzyillikning 30-yillarida M. Y. Masson, tomonidan tadqiq etilgan. Karvon savdosi rivojlanishi natijasida yarim yerosti suv havzalari-sardobalarga ehtiyoj ortib borgan3.

Talimarjon etimologiyasi Talimarjon Qarshi vohasining Amudaryodan Kerki kechuvida, Turkmaniston bilan chegara hududida joylashgan. Geografik jihatdan Talimarjon pasttekisligi – Sandiqli qum tepaliklari deganda, Nishon yoʻl patrul xizmati postidan boshlanib, qoʻshni Turkmanistonning Tallimarjon xoʻjaligigacha boʻlgan hududlarni qamrab olgan bepoyon (katta) sahro tushunilgan.

Shu oʻrinda Talimarjon etimologiyasiga ham toʻxtalsak. Talimarjon – tal (arabcha) – tepalik, doʻnglik, pastlik togʻ, tuproq va qum uyumi kabi maʼnolarni anglatadi. Turonda, shu jumladan, tall atamasi bilan tol daraxti nomi chalkashib ketgan4. Talimarjon soʻzining oʻzagidagi tal – tepalik, marjon – munchoqlar shodasi. Bunday kelib chiqib, Talimarjon „marjon tepalik“, „tepaliklar shodasi“ degan xulosaga kelish mumkin. Shu bilan birga Talimarjon soʻzining kelib chiqishi haqida bir qancha rivoyatlar ham mavjud. Bir rivoyatga koʻra, „Talimarjon“ soʻzi, „toli marjon“, yaʼni majnuntollar shodasi deyiladi. Tarixda bu yerlarda suv boʻlmagan. Bir paytlar Buxorodan Eron, Turkiyaga boradigan karvon yoʻli shu yerdan oʻtgan. Talimarjon yerdan Qarshigacha shu sahro ichida ot, tuya bilan 2 kunlik yoʻl, Amudaryogacha ham shuncha masofa. Shuning uchun Talimarjon quyiroqda, yaʼni Amudaryo tomonda qor-yomgʻir, doʻl-jala suvlarini bir joyga toʻplab sardoba qurganlar. Sardoba atrofiga kimdir qator qilib majnuntol qalamchalarini ekkan boʻlib, u uzoqdan yam-yashil marjon shodasiga oʻxshab koʻringan. Shuning uchun karvon qatnashchilari orasida bu yer: -"majnuntollar shodasi" yoki „tolli marjon“- deb atalib ketgan deyishadi5.

Qadimiy sardobalarni qurilish tarixi 9 – 10-yuzyilliklarga borib taqaladi. Tarixiy maʼlumotlarga qaraganda, Movarounnahrda 44 ta sardoba mavjud boʻlib, ulardan 29 ta Qarshi choʻlida, 3 ta Mirzachoʻlda, 1 ta Karmana yaqinidagi Choʻli Malikda tashkil qilingan. M. Y. Masson ham 7 ta sardoba haqida muhim maʼlumotlarni keltirib oʻtgan6. Samarqanddan boshlanib to Amudaryo kechuvlariga qarab boruvchi yoʻllar tizimida Janubiy Sugʻd, (Qashqadaryo viloyati) hududi orqali oʻtgan. Janubiy Sugʻd asosiy suv manbai Qashqadaryo havzasidagi Kesh, Nakshipa (Yerqoʻrgʻon), Naxshab kabi yirik shaharlar vohaning ichki va tashqi iqtisodiy aloqalarida muhim oʻrin tutgan7. Samarqanddan quyi Qashqadaryo vohasi orqali Amudaryoning oʻrta oqimidagi kechuvlarga olib chiquvchi yoʻllar Sugʻdning mintaqaviy ahamiyatga ega karvon yoʻllaridan biri boʻlgan8.

Soʻngi oʻrta yuzyilliklarda Qarshidan Amudaryo kechuvlari – Kerki va Kelifga ketuvchi yoʻllardan samarali foydalanilganligi bois, bu yoʻllarning iqtisodiy va harbiy-strategik ahamiyatini yaxshi anglagan Abdullaxon II (1583 – 1598) Qarshi va Amudaryo oraligʻidagi choʻlda koʻplab sardobalar qurdirgan. Ular Qarshi – Kerki va Qarshi – Kelif savdo yoʻlining yoʻnalishini aniqlashtirishda katta oʻrin tutgan.

Qarshi sardobasi Qarshi-Kerki yoʻnalishidagi dastlabki sardoba Qarshi shahrining Registon maydonida joylashgan. Sardoba gumbazining tashqi diametri 14 m, balandligi esa 7 m.ni tashkil etadi3. Qarshi sardobasi shahar aholisini toza ichimlik suvi bilan yil boʻyi taʼminlagan. Bu sardobaning yana bir xususiyati shundaki, u yomgʻir va qor suvlaridan emas, Fayzaobod arigʻining suvidan toʻldirilgan6.

Eski Nishon Qarshi – Kerki yoʻnalishdagi yirik bekat Eski Nishon hududidagi rabot va sardobadan iborat boʻlgan. Eski Nishonda Abdullaxon II tomonidan sardoba va rabot qurilgan boʻlib, vengeriyalik sayyoh A. Vamberi 19-yuzyillikning 60-yillarida bu yerdan oʻtganda, tunning yarimini sardoba xarobalarida orasida oʻtkazganini va ular Abdullaxon davridan bera mavjudligini taʼkidlab oʻtgan9. Professor Oʻ. Mavlonovning maʼlumotlariga koʻra, 20–yuzyillikning 60-yillarida sardoba butunlay buzib tashlangan, uning xarobalari Eski Nishon qishlogʻidan 3-4 km janubi-sharqda joylashgan8.

Sangir Suvloq Bu yoʻnalishdagi keyingi manzil, Talimarjon sardobasidir. Biz bu haqda keyinroq toʻxtalib oʻtamiz. Qarshi – Kerki yoʻnalishidagi eng yirik inshoot boʻlgan Sangir Suvloq sardobasi boʻlib, Turkmanistoning Lebap viloyati Tallimarjon xoʻjaligida10, Talimarjon sardobasidan taxminan 25-26 km janubi-gʻarbda, joylashgan. Bu sardobani oʻz koʻzi bilan koʻrgan A.Vamberi quyidagilarni aytib oʻtadi: „Tushdan ancha oldin Sangir Suvloq sardobasiga yetib keldik“. Shuningdek, suvni topishga shubha qilgani va keyin suvni topib, eshaklarga zaxira suv yuklaganlarini aytib oʻtadi. "Sardobaning gumbazi baland, yoshi ikki yuz yildan ortiq boʻlishiga qaramay mutlaqo buzilmagan holda saqlanib qolgan sardoba bahor oyida tepasiga qadar toʻldiriladi. Hozirda uning chuqurligi bor-yoʻgʻi 3 futni tashkil qiladi. Uning atrofida oʻzbeklarning qoʻngʻirot va nayman urugʻlariga tegishli 200 ga yaqin oʻtovlari joy olgan. Sardobaning eni 12 m, chuqurligi esa 5,5 m tashkil qilgan. Sangir Suvloq sardobasida Qarshidan keluvchi yoʻl ikkiga ajraladi va biri Kerkiga, ikkinchisi Kelif kechuviga olib borgan3.

Talimarjon sardobasi Talimarjon suv omborining shimoli-sharqiy qismida joylashgan Talimarjon sardobasi, suv omborning suv sathi pasayganda kuzatish mumkin. Boshqa paytlarda esa suv ostiga koʻmilib qoladi. Sardoba ayrim sabablarga koʻra haligachacha toʻliq oʻrganilmagan. Ammo arxeolog M. Y. Masson Talimarjon sardobasiga oid maʼlumotlar adabiyotlarda uchramasligi shuningdek, sardoba suvi tez-tez qurib qolishi haqida qisqacha toʻxtalib oʻtgan3. Hozirgi Talimarjon shaharchasidan taxminan 10-12 km shimoli-sharqda, Talimarjon suv omborning havzasida oʻrta yuzyilliklar davri sardobasining gumbazi vayron qilingan, poydevori saqlangan yodgorlik mavjud ekanligi maʼlum boʻldi. Ushbu sardoba yarim vayrona holda atrofida oʻrta yuzyilliklarga doir pishiq gʻisht boʻlaklari, aniq yer yuzasida koʻrinib turibdi. Bu esa aniqlangan sardoba atrofida oʻziga xos relef koʻrinishiga ega boʻlgan. Har bir sochilib yotgan gʻishtlar alohida kichik doʻngliklarni hosil qilgan. Bularning hammasi yarim xaroba holatida saqlanib qolgan. Sardoba esa bu qoldiqlardan nisbatan pastlikda, chuqur nuqtada joylashgan. Sardoba va uning atrofida saqlangan arxeologik qoldiqlar (gʻishtlar) orasida oʻrta yuzyilliklarga oid sopollar ham uchraydi.

Tarhi Sardoba gumbazining hovuzga tutashgan qismi bir tekisda boʻlib, Sardobaning hovuz qismi yaxshi saqlangan, ichida loyqa suv hosil qilgan qurigan loyqa saqlangan. Hovuzning ichki diametri 12 m, tashqi diametri 15 m, devorning qalinligi diametr boʻylab 1,1 m dan 1,4 metrgacha tashkil etadi. Hovuzning saqlangan chuqurligi 2,35-2,55 metrni tashkil etadi. Sardoba 24x24x5-6 sm, 25x25x5-6 sm oʻlchamdagi pishiq gʻishtdan qurilgan.

Sardoba atrofida saqlangan boshqa arxeologik qoldiqlar ham koʻzga tashlanadi. Bular yuqorida taʼkidlaganimizdek bir-biriga yaqin oʻrta yuzyilliklar davri pishiq gʻishtlarining sochilib yotgan kichik doʻngliklaridan iborat qoldiqlar. Bu kichik doʻngliklar sardoba atrofida joylashgan. Topilmalar asosiy qismini suv idishlarining tutqichlari, tag va boʻgʻiz qismlari yoki uning qorin qismi boʻlaklari, bundan tashqari sirlangan, sirlanmagan sopol boʻlaklari va gulxanda kuygan sopol buyumlarning siniqlari ham uchraydi. Kuygan sopollarni qozon parchalari deb taxmin qilish mumkin. Shuningdek, oʻrta yuzyilliklarga oid shisha idishlarining boʻlaklari ham topildi. Suv idishlarining tutqichlari turli xil oʻlchamda, loyi pishirilgan qizgʻish pishiq loydan tayyorlangan. Koʻrinishidan xumdonda pishirilgan. Suv idishlarining qorin qismi boʻlaklari ham turli xil qalinliklardan iborat. Keyingi topilmalar sirasiga xoʻjalik va oshxona buyumlari kiradi. Bular turli xil oshxona idishlarining qoldiqlari boʻlib, ularning sirtiga taroqsimon naqshlar bilan birga bosma uslub bilan oʻsimliksimon naqsh tushirilgan. Ularning sirtiga och sariq angob berilgan. Ularning ichida koʻproq bosma uslubda naqsh berilgan nozik sopol boʻlaklari koʻp uchraydi. Bir holatda kichkina idishning lab qismiga toʻlqinsimon shaklda naqsh berilgan. Shuningdek topilmalar ichida sirlangan sopollar boʻlaklari ham oʻrganildi. Bular asosan sopol idishlarining devor boʻlaklari boʻlib, dagʻal sirlangan boʻlib, toʻq yashil, toʻq koʻk va koʻk ranglardan tashkil topgan. Bir holatda sopol boʻlagining ikki tomoni ham yorqin oq sir berilgan sopol boʻlagini ham uchratdik. Yana bir sopol boʻlagining tashqi tomoni yashil rangda sirlangan, ichkari qismida esa toʻq sariq rang berilgan. Qoramtir rangli toshdan yasalgan idishning lab qismi ham uchraydi. Uning lab va qorin qismi tutashgan qismida maxsus qilingan tishik chiqarilgan. Boshqa topilmalar ichida chaqmoqtoshning boʻlagi ham uchraydi. Chaqmoqtosh ikki tomoni maxsus ishlov berilgan. Topilmalarning tasnifi 12 va 14 – 15-yuzyilliklarga oid. Topilmalar sardoba joylashgan hudud atrofidan koʻtarma material sifatida olindi. Bosma naqshlar tushirilgan sopollar XII yuzyillikga oid, bu esa Talimarjon sardobasining shu davrga oidligini dalili sifatida keltirishimiz mumkin. „Google map“ dan olingan kosmik suratlar tahlil qilinganda qadimda sardobani suv bilan taminlab turgan kanal yoki ariqning uzanini ham koʻrish mumkin. Talimarjon sardobasining qurilish tarhiga toʻxtalsak, sardobaga kirish qismi Raboti Malik sardobasiga oʻxshash. Sardobaning atrofida uchraydigan alohida turgan kichkina doʻngliklar, ustida turgan sochilib yotgan gʻisht boʻlaklari karvonsaroy va boshqa xizmat koʻrsatuvchi inshootlarning qoldiqlari deb taxmin qilish mumkin. Karvonsaroy 36x17x6-7 sm oʻlchamdagi pishiq gʻishtlardan qurilgan. Odatda sardobalar qurilgan joylarda karvonsaroylar ham qurilgan. Oʻzbekiston hududining tarixiy shaharlari va xususan bu oʻlka orqali oʻtgan Buyuk ipak yoʻlini karvonsaroylarsiz tasavvur qilish qiyin.

Ilmiy adabiyotlar tahlili shuni koʻrsatadiki bizga maʼlum boʻlgan Talimarjon suv ombori havzasidagi arxeologik qoldiqlar muqaddam tadqiqotchilar tomonidan oʻrganilmagan. Bu yodgorlik oʻzining tadqiqotchisini kutib turibdi albatta. Sardoba Qarshi-Kerki savdo yoʻlidagi muhim ahamiyatga ega yodgorliklari sirasiga kiradi.

Adabiyotlar 1. Uralov A. S. K voprosu o tipologii sardobi // Obщestvennie nauki v Uzbekistane. № 11-12. 1996. S. 82 110 s.

2. Duxovniy V. A., Yup L. G. de Shutter. Voda v Tsentralnoy Azii. Proshloe, nastoyaщee i buduщee. Almati. Qazaq universitetі, 2018. 468 s.

3. M.Ye. Masson Problema izucheniya sistern-sardoba Tashkent. 1935. S 31-34.

4. Qorayev S. Toponimika Toshkent. 2006. 218 b.

5. Fayzullayev M., Primov U. Talimarjon afsonasi. Qarshi. 2019. 180 b.

6. Ravshanov P. Qarshi tarixi-T., 2006. 508 b.

7. Suleymanov R. X. Drevniy Naxshab Problemq sivilizatsii uzbekistana VII v. Do n.e. – VII v. n. e. Samarkand – Tashkent 2000. S 74-75.

8. Mavlonov Oʻ.M. Markaziy Osiyoning kadimgi yoʻllari: shakllanishi va rivojlanish bosqichlari. Monografiya. -T.: Akademiya, 2008. 193-bet.

9. Vamberi A. Puteshestvie po Sredney Azii. – SPb., 1865. s. 107.

10. Türkmenistanyň Medeniýet ministrligi https://medeniyet.gov.tm/tk/sigle-news/931

Imom ota

Imom ota — Oʻzbekiston Respublikasining Andijon viloyatiga qarashli qishloq. Xoʻjaobod tumani tarkibiga kiradi[1].

Qishloq Xoʻjaoboddan 18,3 km, Andijon shahridan 56,4 km masofada joylashgan.

Imom ota togʻlari.

Qishloq Qirtoshtogʻning togʻlari va tepaliklari bilan oʻralgan. Qishloq boʻylab manbalari Chilustun tizmasi etaklaridan boshlanuvchi kichik daryo oqadi. Qishloqdagi havo shaffof, uning inson organizmiga terapevtik taʼsiri isbotlangan, bronxlar va oʻpkalarni tozalovchi xususiyatga ega.

Imom otaga Andijonning qolgan hududi bilan bogʻlaydigan tor yoʻlak orqali kelinadi. Dara markazida „Orzu gʻoriga“ eltuvchi zinapoyalar bor. Qishloqda kemping uchun bir nechta bekatlar va 5 ta togʻ yoʻnalishi — „Savlati-Viqor“, „Atrofi olam“, „Ilon yoʻli“, „Xon yoʻli“, „Egar togʻi“ mavjud. Shuningdek, qishloqda Imom ota ziyoratgohi, Jome masjidi meʼmoriy yodgorligi, Shahrixonsoy eski choyxonasi Manak ota ziyoratgohi bor.

Imom ota ziyoratgohi

Asosiy sahifa: Imom ota ziyoratgohi

Imom ota ziyoratgohi 18-asrda qurilgan va 19-asr oxirida qayta tiklangan. 1982-yilda qadimiy meʼmorlik yodgorligi sifatida davlat muhofazasiga olingan. Ziyoratgohda Imom Muhammad Hanafiy maqbarasi joylashgan.

Boshqa maʼlumotlar

Qishloq hududida Sharqiy harbiy okrugga qarashli Andijon garnizonining „Imom ota“ dala-oʻquv maydoni joylashgan dagi harbiy qismlarda xizmat qilayotgan harbiy xizmatchilar ishtirokida „Imom ota“ dala-oʻquv

Madaniy hayot

2021-yil yanvar oyi holatiga koʻra, Imom otada 12 kishi ishlaydigan qishloq vrachlik punkti bor.

Xoʻjaobod tumanidagi 12-maktab Imom otada joylashgan. Maktabda 542 nafar oʻquvchi taʼlum oladi. ______________________________________________________________________

Katta Langar Qurʼoni

Katta Langar Qur’oni

Mamlakat	Oʻzbekiston, Rossiya , Fransiya, AQSh, Quvayt
Til	arab tili
Sahifalar soni	190-200, shundan 98 varagʻi saqlanib qolgan

Katta Langar Qur’oni – VIII asrda buzoq terisiga koʻchirilgan Qur’onning qadimiy nusxalaridan biri. Topilgan joyi Qamashi tumanidagi Katta Langar qishlogʻi nomidan Katta Langar Qur’oni deb ataladi. Hozir Oʻzbekistonda 17 varagʻi bor.

Tarixi

Langarota ziyoratgohi. Musʼhaf asrlar davomida shu yerda saqlangan.

Rossiyaning Kunstkamera muzeyi direktori oʻrinbosari, islomshunos, Y.Rezvan hamda yevropalik manbashunoslarning fikriga koʻra, kitob Arabistondan IX asrda olib kelingan.

Asar asrlar davomida Ishqiya tariqati shayxlari tomonidan saqlab kelingan.

Kitob 1917-yillarda mahalliy Asrorxoʻja, 1930-yillarda uning oʻgʻli usta Abdullo, keyin Yoqub bobo tomonidan asrab kelibgan. Yoqubddan Qulfi momoga oʻtgan va momo uni 1957-yilgacha saqlagan. Undan keyin Toʻxta Rajabovga oʻtgan.

XX asrning 80-yillari boshida qoʻlyozmaning katta qismi yoʻq qilingan yoki yashirilgan. 1984-yilda davlat tashkiloti tomonidan 67 sahifasi olib qoʻyilgan. Biroq Toʻxta Rajabov asarning 12 varagʻini saqlab qolgan.

Akademik Krachkovskiyning „Arab qoʻlyozmalari ustida“ kitobida keltirilishicha, qoʻlyozmaning Sankt-Peterburgda saqlanayotgan nusxasini 1936-yilda Sharq qoʻlyozmalari instituti notanish keksa ayoldan sotib olgan.

1998-yilda rossiyalik islomshunos Y.Rezvan Sankt-Peterburgdagi sahifalar haqida „The Qur’an and its World“ maqolasini chop etadi. Ushbu maqola bilan tanishgan fransuz sharqshunosi Fransua Derosh Fransiyada saqlanayotgan Qur’on nusxasi Katta Langar Qur’oni ekanligidan xabar topadi. Keyinchalik ushbu kitobning Toshkent va Buxoroda saqlanayotgan sahifalari ham borligi maʼlum boʻladi.

2000-yilning may oyida qoʻlyozma namunalari Niderlandiyaning Izotop tadqiqotlar markazida radiokarbon analizdan oʻtkaziladi va nusxaning 775—995-yillarda koʻchirilgani haqida xulosa beriladi.

Xattot Habibulloh Solih 2004-yilda Qur’onning 12 sahifasini qayta koʻchirib yozgan va bu nusxa Oʻzbekiston Islom akademiyasida saqlab kelinadi.

Tavsifi

Qoʻlyozmaning asl varianti 190-200 varaq boʻlgan, shu vaqtgacha 98 sahifasi saqlanib qolgan. Bugungi kunda Oʻzbekistonda 17 varagʻi saqlanadi. Mus’hafning charm muqovasi 14-asrda yaratilgan va XVII asr oʻrtalarida taʼmirlangan. Charm muqovada muqavosozning ismi – Muhammad Nosir hamda 1255 (1839-1840) sanasi yozilgan.

Buzoq terisiga ishlangan sahifalarning oʻrtacha hajmi – 53x35 sm. Dastlab ushbu Qur’on kiyik terisiga yozilgan deb oʻylangan. Qur’on arab tilida kufiy-hijoziy xatda bitilgan. Dasxatiga qarab ikki xattot tomonidan koʻchirilgani taxmin qilinadi.

Asrlar mobaynida ayrim sahifalar zarar koʻrgan va yamoq solingan. Qadimda restavratsiya qilingan qismlar nasx xatida bitilgan.

Oʻziga xos xususiyatlari

Langar Mus’hafining bir betiga Madina Qur’onining bir yarim betidagi oyatlar yozilgan. Madina Mus’hafida Moida surasi 120 oyatdan iborat deyilsa, Langar Mus’hafida 122 oyat deb koʻrsatilgan. Anʼom surasi 165 oyat deyilgan boʻlsa, Langar Mus’hafida 167 oyat deyilgan.

Faksimilesi

2018-yilda Qur’onning toʻliq faksimilesi O‘zbekiston elektron ommaviy axborot vositalari milliy uyushmasi tomonidan yaratilgan.

Restavratsiya qilinishi

Kitob Luvr muzeyining katta restavratorlari boshchiligida 1,5 yil davomida fransuz mutaxassislar bilan birgalikda restavratsiya qilingan. Asar taʼmirlanish jarayonida karbon analizdan oʻtkazilgan. Restavratsiya 2019, 2020, 2021-yillarda uch bosqichda amalga oshirilgan.

Saqlanishi

Qur’onning 81 varagʻi Sankt-Peterburgdagi Kunstkamera muzeyida, 1 varagʻi Toshkentdagi Sharqshunoslik institutida, 2 varagʻi Buxoro viloyatida, 13 varagʻi Oʻzbekiston musulmonlari idorasida saqlanadi. Qisman AQSh, Fransiya, Quvayt muzeylarida ham turibdi.

Sankt-Peterburgda saqlanayotgan nusxada 44 ta sura oyatlari, shundan 22 ta sura toʻliq holda koʻchirilgan.

OʻzFA Sharqshunoslik institutida 11604 raqami ostida saqlanayotgan sahifada Baqara surasining 26—61-oyatlari bitilgan. Maskur sahifa Buxoroning soʻnggi qozikaloni Sadri Ziyo kutubxonasida saqlangan.

Buxoroda esa Ibn Sino nomidagi viloyat kutubxonasi hamda Buxoro davlat muzey-qoʻriqxonasi Ark qoʻlyozmalar muzeyida saqlanmoqda. Ark muzeyidagi varaqda Mujodala surasining 11-oyatidan Hashr surasining 3-oyatigacha boʻlgan qism bitilgan. Buxoro viloyat kutubxonasidagi sahifada Qasos surasining 35—81-oyatlari yozilgan, u Muhammad Siddiq toʻra (1878-1902, Amir Muzaffarning oʻgʻli) kutubxonasida boʻlgan.

Musulmonlar idorasida saqlanayotgan 12 sahifa 2003-yil 11-dekabrda Qamashi tumanidagi Langarota masjididan olib kelingan, 1 sahifa esa avvalda idorada boʻlgan. Dastlabki bir sahifada Baqara surasining 126—150-oyatlari, keyin keltirilgan 12 sahifada Niso surasining 136-oyatining yarmidan boshlab, Moida surasi toʻliq va Anʼom surasining 82-oyatigacha boʻlgan qismi bitilgan.

Qoʻlyozmaning Toshkentdagi qismi xona harorati 18-20 C, namlik 50-55%, yorugʻlik 50 lyuks boʻlgan sharoitda saqlanadi.

Manbalar

---

Silk Avia

Silk Avia 2021-yil iyulida Toshkentda tashkil etilgan Oʻzbekistonning mintaqaviy aviakompaniyasidir.

Aviaparki

Aviaparkning rivojlanishi

__________________________________________________________________________________________

Maxsan ul-asror

Maxzan ul-asror

Maxzan ul-asror, Darveshga borish.
Asl nomi	مخزن‌الاسرار
Muallif(lar)	Nizomiy Ganjaviy
Tarjimon(lar)	Jamol Kamol
Til	Forscha
Janr(lar)i	masnaviy

Nastaliqda bitilgan Maxzan ul-asrordan xattotlik parchasi.

Maxzan ul-asror (forscha: مخزن‌الاسرار, tarjimasi: Sirlar xazinasi) fors shoiri Nizomiy Ganjaviyning (1141–1209) mashhur Masnaviysining nomi. Asar Nizomiy Xamsasining ilk dostoni va didaktik adabiyotning koʻzga koʻringan namunalaridan biri. Bu masnaviyda 2 250 ga yaqin forscha bayt mavjud boʻlib, Ganjaviy uni 40 yoshida tamomlagan va oʻshandan beri u hamisha fors adabiyotidagi eng muhim sheʼriy va yozma asarlardan biri hisoblanib kelgan.

Asar quyidagi bayt bilan boshlanadi:

بسم الله الرحمن الرحیم هست کلید در گنج حکیم

Mehribon va rahmdil Alloh nomi bilan boshlayman Donolik xazinasi kalitidir

Syujeti

„Maxzan ul-asror“ asarining asosiy mavzusi insonlarni oʻz-oʻzini bilishga, ilohiyotga, yaxshi odat va xulq tanlashga chorlashdan iborat. Nizomiy Ganjaviy bu asarning birinchi baytini Alloh nomi va zikri bilan boshlab, davomida tasavvufning asosiy tamoyillaridan biri, yaʼni Allohning borligi va uning vojibligining birligiga ishora qilgan. „Maxzan ul-asror“ lirik hikoya va adabiyot tarzida tomoshabinga taqdim etilayotgan tasavvufiy fikrlar va nasihatlarga boy; Bu tushunchalar oʻquvchi uchun baʼzan qiyin boʻlib, misralar koʻpincha murakkablikka ega.

„Maxzan ul-asror“ tushunchasini quyidagicha tasniflash mumkin: birinchi navbatda insonning dunyoda eʼtiborsizligi, soʻngra dunyoning obroʻsizligi va beqarorligi, soʻngra insonning Xudo bilan munosabati, toʻrtinchidan ijtimoiy masalalar va nihoyat siyosat va hukumat.

Nizomiy aytadiki, men „Maxzan ul-asror“ni kuylamoqchi boʻlganimda, bosh farishta menga: „Sen odamlarga sheʼr yozmoqchisan, nima demoqchi ekaningni bil, shuning uchun oʻzingni qalbing bilan tozala, qalbingga ergash, shunda oʻzing qurishing mumkin“. Keyin Nizomiy aytadiki, men bosh farishtaning soʻzlariga amal qildim va „qalb oʻqituvchisi“ga ergashdim. Oʻshandan buyon yurak bilan oʻylagan tunlari haqida gapiradi. Bu misralar juda murakkab va ayni paytda goʻzaldir. Ular jahon adabiyotidagi birinchi surrealistik matnlar hisoblanishi mumkin. Chunki u surrealistik matnlarga oʻxshash masalalar haqida gapiradi. U hatto „Koʻnglimga kirib, uning uylarini koʻrdim“ deyishgacha boradi.

Parcha

Maxzan ul-asror 60 boʻlimdan iborat, quyidagi misralar „Tunni tasvirlash va dilni bilish“ deb nomlangan 15-boʻlimdan olingan:

"Maxzan ul-asror" (Forscha PDF)

Yaratilish sanasi

Kitobning oʻzida toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita tartib etilish sanasi va boshqa nufuzli asarlarda ushbu asarning yaratilgan sanasi aniq koʻrsatilmaganligi sababli, uning sanasini aniq aytib boʻlmaydi. Biroq, Nizomiy oʻzining boshqa asarlarida asarlarning boshqa juda toʻgʻri tarixini, bolaning yoshi va boshqa tarix materiallarini ham Ozarbayjon va Arron tarixini oʻrganib, qiyosiy tadqiq qilib berganligini hisobga olsak, bu asar 1165-1173-yillarda yaratilgan (ehtimol 1173-yilga yaqin) deb taxmin qilish mumkin.

Bagʻishlov

Nizomiy Ganjaviy kitobni oʻsha paytda Arzinjon hokimi boʻlgan Faxriddin Bahramshohga bagʻishlagan.

Tarjimasi

Kitob ingliz, nemis, turk, kurd hamda oʻzbek tillariga tarjima qilingan.

Yana qarang

• Layli va Majnun
• Haft paykar
• Al-Najot

Havolalar

• Makhzan ol-Asrar full text in Persian
• Nezami Ganjavi (The Great 12th Century Persian Poet)
• The New York Public Library „Makhzan al-asrār“ and Its Importance
• Semiology of Nizami’ s States of Seclusion in Makhzan al-Asrar
• Nezami Ganjavi’s approach to Parable of animals in Makhzan ol-'asrar: From a didactic point of view
• Makhzan al-Asrar Book by Nizami Ganjavi – ShopiPersia
• Makhzan al-Asrar manuscript
• Makhzan al-Asrar and Khamsah (quintet) of Niẓāmī Ganjavī manuscript

[[Turkum:Sheʼriy kitoblar [[Turkum:Nizomiy Ganjaviy [[Turkum:Forscha sheʼrlar

________________________________________

Vellington (Yangi Janubiy Uels)

Vellington Avstraliyaning Yangi Janubiy Uels shtatining Markaziy gʻarbiy nishablar mintaqasidagi shaharcha, Wambuul Macquarie va Bell daryolari tutashgan joyida joylashgan. U Dubbo mintaqaviy kengashining mahalliy hokimiyat hududida joylashgan. Shahar Sidneydan 362 kilometr (225 milya) shimoli-gʻarbda Mitchell shossesi va Asosiy gʻarbiy temir yoʻlda va Markaziy gʻarbiy nishablar mintaqasining asosiy markazi boʻlgan Dubbodan 50 km janubi-sharqda joylashgan.

Vellington Moviy togʻlarning gʻarbiy qismidagi ikkinchi Yevropa aholi punkti boʻlib, birinchi marta 1823-yilda mahkumlar muassasasi sifatida tashkil etilgan.

Tarixi

Aborigen tarixi

Hozirda Vellington deb ataladigan hudud Wiradjuri qabilasining anʼanaviy yerlarida joylashgan[3]

„Wambuul“ (Macquarie daryosi) qarindoshlik va umumiy til bilan birlashgan bu keng tarqalgan aborigenlar guruhi uchun muhim oziq-ovqat manbai edi. Wiradjuri xalqi tomonidan Yevropa bilan aloqa qilishdan oldin Vellington hududidagi ishgʻolning omon qolgan dalillari orasida arxeologik konlari boʻlgan qoya boshpanalari, oʻyilgan daraxt, chandiqli daraxtlar, ochiq lager joylari, silliqlash joylari va bora (tantanali) maydonchalari kiradi.[4]

Shaharda hanuzgacha kuchli aborigenlar nufusi mavjud, bu asosan u yerda tashkil etilgan dastlabki missionerlik aholi punktlari, Vellington Common va 1910-yildan boshlab Nanima aborigen qoʻriqxonasi kabi boshqa aborigen lagerlari tufaylidir. Bularning barchasi mahalliy aholini ushbu shaharda istiqomat qilishini saqlab qolgan.

2007-yilda bir guruh Wiradjuri aholisi Vellington Common deb nomlanuvchi, koʻplab wiradjurilar istiqomat qilgan hudud boʻyicha „Native Title“ daʼvosida gʻolib chiqdi va bu yer oʻzining anʼanaviy egalariga qaytarildi.[5]